Rups krijgt jongen...?!

Jaren geleden kreeg ik een berichtje van een kennis met de  mededeling: ‘Rups krijgt jongen’ en ze deed er ook een foto bij.
Nu kon ik op de foto niet goed zien wat er aan de hand was, maar een rups die jongen krijgt dat is onmogelijk. Dus moest het iets anders aan de hand zijn en dat was ook zo, er bleek uiteindelijk sprake te zijn van een 'geparasiteerde' rups, een rups waar een klein sluipwespje haar eitjes in had gelegd!

Onlangs kreeg ik opnieuw vragen over dit bijzondere natuurgebeuren en kreeg ik nieuwe foto’s toegestuurd, waarop ik besloot de blog te actualiseren en opnieuw onder de aandacht te brengen want het is een bizar maar ook wel heel interessant gebeuren, dat zich zomaar in je eigen tuin kan afspelen!

Om uit te zoeken wat er nu precies aan de hand was met de rups,  ben ik  toentertijd maar eens even met eigen ogen gaan kijken. Ik trof op een raam een rups aan die vastzat aan een verzameling gele coconnetjes.

Een bijzonder schouwspel dat ik nog nooit eerder had gezien, maar ik had wel eens gehoord van insecten die eitjes in een ander dier leggen en ik vermoedde dat zoiets hier ook het geval was.

Ik zag naast de rups op het raam ook nog een rups aan de dakgoot zitten en die heb ik mee naar huis genomen om te kijken of ik zou kunnen zien wat er uit zou komen. Thuis heb ik er nog wat extra foto's van gemaakt en vervolgens de cocons samen met de rups in een bakje gelegd.

Via de Vlinderstichting kreeg ik de bevestiging dat het inderdaad ging om een zogenaamde ‘geparasiteerde rups’ van het Groot Koolwitje. Dit houdt in dit geval in dat er een klein sluipwespje, met de naam Cotesia glomerata, afgekomen is op de geurstoffen die een koolplant afscheidt als eraan geknaagd wordt. Het slechts 3 mm grote sluipwespje legt vervolgens haar 20- 60 eitjes in de rups. De rups schijnt zich daar wel tegen proberen te verzetten allerlei verdedigingstrucjes maar die hadden in dit geval onvoldoende gewerkt. 

Bij het leggen van de eitjes heeft het sluipwespje ook een virus in de rups gebracht. Dit virus schakelt het afweersysteem van de rups uit waardoor de het mogelijk is dat de wespenlarven de rups van binnen kunnen opeten en zich ontwikkelen. Ondertussen blijft de rups ook ‘gewoon’ eten en groeien zolang de eitjes ontwikkelen zich tot volgroeide larven. Als die larven groot genoeg zijn komen ze uit de rups, om buiten de rups te verpoppen. 

Dat uit de rups komen van de wespenlarven ziet er inderdaad uit alsof ‘de rups jongen krijgt’. De kleine larven lijken ook echt op kleine rupsjes en ze komen ook letterlijk uit de rups, want ze vreten zich een weg naar buiten door de huid van de rups. Dat de larven net uit de rups gekomen zijn is onlangs mooi op de foto gezet, zie de foto hierboven. Ik ben blij dat ik deze foto mag gebruiken om te laten zien in deze blog, dank!

Merkwaardig genoeg heeft de rups ook een rol bij het verpoppen van de larven door een beschermende laag over de poppen te spinnen en ook beschermd hij de poppen door zich te verweren tegen andere sluipwespen die er op loeren om hun eitjes te deponeren in de larven van de sluipwesp. Het is hier dus een wereld waarbij insecten profiteren ten koste van andere insecten, want uiteindelijk gaat de rups dood als zijn "taak" er op zit.

Op een gegeven moment zag ik de eerste sluipwespen uit de cocon komen en ik moet zeggen dat ik verbaasd was over hun formaat, het zijn heel kleine beestjes van maar enkele mm groot. Een wereld die volledig aan me voorbij zou gaan als ik niet zou weten waar ik op zou moeten letten. Maar nu had ik ze in een bakje van 10 bij 10 cm en ja dan zie je ze wat gemakkelijker. Op foto's hier boven is ook mooi te zien hoe de sluipwespjes de cocon hebben open geknaagd.

De jonge sluipwespen konden nu dus op zoek naar een nieuwe gastheer om het hele proces opnieuw van start te laten gaan. Ik moet zeggen dat ik het heel fascinerend vond om te zien, maar ook wel heel wreed voor de rups die weerloos is en zijn lot niet kon ontlopen. Als je je in de natuur gaat verdiepen zie je zo heel vaak dat de ene soort profiteert van een andere soort. Het zijn samenlevingsverbanden waar je vaak geen weet van hebt en die maar weer laten zien hoe onverwacht ecosystemen in elkaar kunnen zitten.

De arme rups ging inderdaad dood toen de sluipwespen uit hun coconnetjes waren gekomen en heeft zich niet kunnen verpoppen zodat er een nieuwe vlinder zou komen. Dat was wel even een moeilijk verhaal voor mijn kleine natuurkiekertje in opleiding van 4 jaar. Hij is helemaal gefascineerd door het feit dat er uit een rups een mooie vlinder komt. De uitleg dat deze rups goed heeft gepast op de kindertjes van de sluipwesp vond hij uiteindelijk ook prima, gelukkig maar.

Voor mijn kleine natuurkieker en iedereen die toch eigenlijk liever ziet hoe een rups van een koolwitje weer in een vlinder verandert, hier een link naar een blog over de verandering van rups vaar vlinder van het koolwitje. 

In de natuur gebeuren zo heel veel opmerkelijke dingen en steeds opnieuw ervaar ik dat er nog heel veel te ontdekken valt in de natuur. Fijn dat mensen me tippen als ze iets bijzonders zien want zonder de berichten en de oplettendheid van anderen had ik dit natuurfenomeen niet kunnen zien en zou deze blog er dus niet zijn geweest.

Update: deze blog verscheen voor het eerst op  04-09-2012 en werd geactualiseerd op 31-07-2023 met extra informatie en foto's over geparasiteerde koolwitjesrupsen.