Sterrenschot is een bizar natuurfenomeen

Sterrenschot is een merkwaardig natuurfenomeen

Het is al een tijd geleden dat ik aandacht heb besteed aan een natuurfenomeen dat ‘sterrenschot’ of ook wel ‘heksensnot’ wordt genoemd en eruit ziet als witachtige, vaak doorzichtige gelei- achtige klonten, die je (vaak) aan kunt treffen in de buurt van een waterkant.

Er wordt me regelmatig wat gevraagd over dit natuurverschijnsel en het blijkt dat veel mensen het niet kennen. Ook al omdat het de komende tijd extra te zien zal zijn wil ik er in deze blog weer eens aandacht aan besteden.

Waar komt de naam  Sterrenschot of Heksensnot vandaan

Wat is sterrenschot of heksensnot nou eigenlijk? Aan de merkwaardige Nederlandse benamingen kun je wel afleiden dat men er vroeger in ieder geval absoluut geen idee van had, dus de fantasie vierde hoogtij. De naam sterrenschot is afkomstig van het idee dat de gelei-achtige klonten overblijfsels zouden zijn van vallende sterren. Ook tot de verbeelding sprekend is de naam heksensnot, een naam die ontstond vanuit het idee dat er wellicht een verkouden heks op haar bezemsteel was overgevlogen.

Wat is sterrenschot of heksensnot nu werkelijk

Het mag duidelijk zijn dat de voorgaande verklaringen fabeltjes zijn, maar wat is het gelei-achtige goedje, dat nog steeds sterrenschot of heksensnot wordt genoemd, dan wel?

Sterrenschot is het overblijfsel van een vrouwtjeskikker (of pad) dat slachtoffer is geworden van een (roof-) dier dat dacht een heerlijk hapje te verorberen. De eitjes van een kikker worden omgeven door een zogenaamd zweleiwit, een stof die enorm opzwelt als het in aanraking komt met water of ander vocht. Als alles goed gaat bereikt een vrouwtjeskikker het water van de plas waar ze haar eitjes kan afzetten en als de zweleiwitten dan opzwellen ontstaat de vast welbekende kikkerdril.

Maar als de vrouwtjeskikker opgevreten wordt door bijvoorbeeld een reiger dan zwellen de zweleiwitten op onder invloed van het vocht dat zich in de maag van de reiger bevindt. Je kunt je voorstellen dat dat letterlijk zwaar op de maag gaat liggen. Het dier dat zo’n vrouwtjeskikker heeft opgegeten rest niks anders dan de boel er maar weer uit te braken. De roerdomp hieronder staat ook iets uit te braken, ik heb niet goed kunnen zien wat dat was, het zou sterrenschot geweest kunnen zijn. Reiger-achtigen zijn wel "veroorzakers" van sterrenschot, maar ze braken ook onverteerbare resten van bijvoorbeeld vissen uit als braakballen.

Hoe herken je sterrenschot

Zoals bij veel dingen het geval is zal je sterrenschot sneller en makkelijker herkennen als je het vaker hebt gezien en weet waar je op moet letten. Kijk naar de afbeeldingen in deze blog en zoek eventueel later nog meer afbeelding op internet, zo leer je ook de variatie kennen.

Als je de gelei-klontjes vindt en er ook zwarte eitjes te zien zijn is het voor veel mensen die wel eens gehoord hebben van sterrenschot wel duidelijk wat ze zien. Echter als er alleen maar gelei te zien is, is het toch lastiger en is er twijfel of er nu sprake is van sterrenschot of dat het een soort doorzichtige zwam is. Het helpt dan als je kijkt waar je het hebt gevonden, was het aan de oever van een waterplas, ga er dan maar van uit dat het sterrenschot is. Ook kan het je helpen in welk jaargetijde je het vindt, is het in het vroege voorjaar, ga er maar van uit die die geleiklonters dan sterrenschot zijn.

Zelf kwam ik een aantal jaren geleden sterrenschot tegen in een bos op een boomstronk, op een moment dat er ook overal paddenstoelen te vinden waren. Omstandigheden waardoor je eenvoudig in de war kunt raken over wat je ziet, ware het niet dat hier nog wat herkenbare resten van de kikker aanwezig waren. Het groene huidje en het pootje zijn onmiskenbaar van een kikker en dat het een vrouwtje kikker was, is te zien aan de eitjes. Wellicht geen smakelijke plaatjes, maar wel heel illustratief. 

Niet alle roofdieren eten een kikker in zijn geheel op

Vogels als reigers en ooievaars eten een kikker in een keer op, die gaat zo in zijn geheel 'met huid en haar' naar binnen. Dat je op de foto’s hierboven zoveel herkenbare resten ziet van de kikker en het feit dat hij in het bos op een boomstronk lag maakt het aannemelijk dat dit het werk is geweest van een buizerd of een marterachtige. Het schijnt dat die dieren de eierstokken herkennen als niet eetbaar en het daarom laten liggen. Overigens zwellen die eierstokken die gevuld zijn met de zweleiwitten alsnog ter plaatse op onder invloed van de regen en ander vocht ter plaatse.

Wie eten er kikkers

Kikkers vaak gegeten door reigers en ooievaars en verder door buizerds,  marterachtigen, zoals de bunzing en verder door vossen, bruine ratten en ook bijvoorbeeld kokmeeuwen.

Wat is een goed tijd om Sterrenschot te kunnen zien

In principe kun je het hele jaar Sterrenschot aantreffen maar het vroege voorjaar is de beste tijd om sterrenschot te kunnen zien. Als de temperatuur hoog genoeg is komen de kikkers (en padden) uit hun winterslaap en de vrouwtjes spoeden zich dan (massaal) naar het water om hun eitjes af te zetten. De dieren die graag kikkers lusten hebben dat vaak wel in de gaten en laten zich zo’n uitgebreide maaltijd niet door de neus boren.

Dus als je in het voorjaar naar plekken gaat waarvan je weet dat er kikkers zitten speur dan maar eens rond in die omgeving of je toevallig ook dit bijzondere en toch ook wel bizarre natuurfenomeen tegenkomt. En blijf natuurlijk ook de rest van het jaar je ogen open houden! Meer lezen over sterrenschot, in 2011 maakte ik er deze blog over.

Wil je meer weten over wie ik ben en wat ik doe, neem dan een kijkje op mijn website natuurkieker.nl

Update: deze blog verscheen voor het eerst op 19-03-2017 en werd herzien en geactualiseerd op 24-02-2024 met extra informatie en nieuwe foto’s.